اشاره‌: برای استفاده کاربران سایت بر آنیم که‌ هر هفته، خلاصه‌ی یک کتاب مفید، تقدیم عزیزان شود. پایگاه‌ اطلاع‌رسانی اصلاح، از همه‌ کاربران گرامی، استدعا دارد، خلاصه‌ی کتاب‌های خود را جهت درج در سایت، ارسال نمایند، تا همه‌ی مخاطبان عزیز سایت، بتوانند از آنها مُنتَفَع شوند.

مشخصات کتاب

نام کتاب: دوستی و دوستان

نویسنده: سید هادی مدرسی

انتشارات: بنیاد پژوهشهای آستان قدس رضوی

سال انتشار: ١٣٧٢

تعداد صفحات کتاب: ۴۶٢ صفحه

تعداد صفحات خلاصه: ٣٧

دوستی چرا و چگونه؟

دوستی مسئله‌ی حادی است که ممکن است با سرنوشت انسان بستگی پیدا کند و از آنجا که تأثیر دوست بر دوست امری تدریجی و نامحسوس است که به مرور زمان و گذشت ایام به کندی آشکار می‌شود، امکان تشخیص تأثیرات درست و نادرست آن تقریباً ناممکن است و مسأله‌یی پُر مخاطره و بزرگی است. 

کسانی که از راه دوستی منحرف می‌شوند از انحراف خودآگاهی ندارند مگر زمانی که فرصت، از دست‌ رفته است. همچون بیماری که اگر بیماریش همراه با درد باشد به معالجه‌ی آن می‌پردازد ولی اگر بیماری همراه با درد نباشد تا زمانی که بیماری به آخرین مرحله‌ی خود که مرگ شخص است نرسد بر شخص مشخص نمی‌شود. 

دوستی یک گزینش و اختیار است نه سرنوشت و تقدیر

رسول خدا می‌‌فرماید: مردم بر دین دوستانشان هستند پس بنگرید با چه کسی دوست می‌شوید. برای یک انسان مسلمان نه دوست گرفتن بی‌حساب درست است (دوست گرفتن را به عنوان یک سرگرمی برگزیند) نه این‌که گوشه‌نشینی کند بلکه باید وقتی انسان خوبی را دید با او دوست شود و وقتی در میان جامعه‌ای بود که همه ناباب بودند در عین حال که با آن‌ها دوست می‌شوند نباید از آداب و کارهای آن‌ها پیروی کند. به فرموده‌ی رسول خدا: برگزیده‌ترین شما خوش‌اخلاق‌ترین شماست و کسانی هستند که با مردم دوست می‌شوند و مردم آن‌ها را دوست خود قرار می‌دهند. 

به این خاطر که بُعد اجتماعی مؤمن از همه‌ی ابعاد مهم‌تر است و باید به دوستی و محبت اهمیت دهد. مؤمن در کنار برادرش چنان آرام می‌گیرد که تشنه‌ای در کنار آب سرد و با توجه به حدیث نبوی باید اصل محبت برای رضای خدا باشد. 

بسیاری از آیات قرآنی دلیل بر برگزیدن زندگی اجتماعی دارد مثلاً آیه‌ی: (إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ)، دلالت بر این دارد که نمازگزار به صورت جمعی باید خدا را پرستش کند و از او یاری جوید. 

بعضی‌ها می‌گویند که آیا کثرت دوستان وقت آدم را نمی‌گیرد و اصولاً آن‌ها به چه درد می‌خورند ولی در جواب باید گفت: که اگر در گزینش و انتخاب دوستان ضوابط و معیارهای درستی را به کار بگیرید آن‌ها وقت شما را تلف و بیهوده نمی‌کنند در این صورت دوستان زیاد مفید هستند نه مضر. انسان با کثرت دوستان جماعت خواهد شد. 

دوستان علاوه بر اینکه به زندگی لذت می‌بخشند پلکان مجد و عظمت نیز هستند خداوند تبارک و تعالی انسان را طوری آفرید که نیازمند یکدیگر باشند و هر یک احتیاج دیگری را برآورده کند بنابراین هر چند تعداد دوستان بیشتر شود بیشتر در حل مشکلات موفق می‌شود. دوستان در آخرت نیز برای انسان مفید هستند. 

در دنیا شاید بعضی این سؤال را بکنند که آیا دوستان انسان را ثروتمند می‌کنند ولی باید گفت که منتهای کار انسان ثروتمند شدن نیست. بسیاری از مواقع یک سوزن یا یک چیز ساده از یک میلیون ارزش بیشتری دارد. اما در آخرت دوستان برای ما شفاعت می‌کنند و دوست مؤمن برای دوستش شفاعت می‌کند. 

هر چند دوستی امری دنیایی است ولی درعین‌حال امری است دینی که خداوند هم چون بعضی از نیازهای طبیعی از قبیل خوردن و آشامیدن آن را عبادت می‌شمارد و همچنین ممکن است در قیامت در مورد دوست مورد بازخواست قرار گیرد و هر انسان مؤمنی به موازات این‌که دوستی خوب برای خودش بر می‌گزیند به‌‌ همان نسبت درجه‌ای در بهشت برای او در نظر گرفته می‌شود. 

لازم است که مؤمن از فرد به تشکل متحول شود و از تشکل به جنبش و از جنبش به جمهور... و این ممکن نمی‌گردد مگر این‌که مؤمن تا حداکثر ممکن مردم را دوست خود قرار دهد و آن‌ها را گرد خود جمع کند آن هم نه از روی خودخواهی بلکه باانگیزه عشق به مردم. ممکن است کسی بگوید من تنها متولد شدم و تنها می‌میرم پس برای چه در این میان تنها زندگی نکنم ولی باید گفت که این فرد فراموش کرده است که با جهل متولد شده است و تکامل پیدا کرده و باید با افراد دیگر زندگی اجتماعی را داشته باشد. 

دوری از مردم فاسق و سعی برای ارشاد و هدایت آن‌ها یا مقابله با آن‌ها و در صورتی که قابل هدایت نباشند و خطری از جانب آن‌ها متوجه ما باشد امری ضروری است. 

تنهایی بهتر از همنشین بد است. رسول اکرم (ص) و این در صورتی است که مؤمن از تأثیر کلامش ناامید شده باشد ولی اگر امیدی هر چند کوچک بر هدایت آن‌ها دارد دوری و غفلت تنها باید از کارهای آن‌ها باشد نه از شخص آن‌ها. در صورتی که راه تفرقه و جدایی که موجب گسستگی در صف مسلمانان می‌شود را برگزینید؛ ضعیف شده و نابود خواهید شد. 

دوستی بدون گذشت تحقق نمی‌یابد. دوستی نیاز به گذشت متقابل دارد. 

دوستی گزینی

آیا همه‌ی مردم شایسته‌ی دوستی هستند؟ دین اسلام به این سئوال پاسخ می‌دهد. 

۱- همه‌ی مردم شایسته‌ی دوستی نیستند بلکه دوستان خوب را باید از میان مردم برگزید. 

۲- در زندگی انسان باید رعایت اعتدال را بکند و دچار افراط و تفریط نشود و با دوستانش رفتاری داشته باشد که اگر روزی دشمن او بشوند، متضرر نشود و با دشمنش چنان رفتار کند که اگر روزی دوست او شود شرمنده‌ی رفتار گذشته‌اش نباشد. 

حضرت علی (ع) دوستان را به دو دسته تقسیم نموده‌اند: 

۱- اخوان الثقه (دوستان قابل‌اعتماد) که چون دست و بال و خانواده و مال هستند. 

۲- اخوان المکاسره: دوستانی که دوستیشان بر اساس حکم همسایگی و هم جواری است، دسته‌ی اول که هیچ عاملی نمی‌تواند آن‌ها را از ما جدا سازد آنان در حقیقت مشت‌هایی هستند که بر دهان دشمنان می‌کوبیم و بال‌هایی هستند که به وسیله‌ی آن‌ها در اجتماع پرواز می‌کنیم. خانواده‌هایی هستند که در زندگی به آن‌ها انس می‌گیرید و سرمایه‌ی زندگی در ایام درماندگی و نیازمندی. 

چگونه از دوستان دست و بال و مال و خانواده بسازیم؟ باید از خود شروع کنیم و به منزله‌ی بال و مال و... برای دوستان باشیم. اما در مورد گروه دوم با آن‌ها احسان کنید،‌‌ همان مقدار که به شما احسان کرده‌اند، در صورتی که بهتر از آن نخواهید. 

امام صادق دوستان را به سه دسته تقسیم می‌کند: 

۱- دوستی که همچون غذا است که همیشه به آن نیاز پیدا می‌شود و او دوست عاقل است

۲-دوستی که به بیماری می‌ماند و او دوست احمق است 

۳- دوستی که چون دارو است و او دوست دانایی است که گاهی به او نیاز پیدا می‌شود و همیشه قابل‌اعتماد نیست. پس ضروری است‌‌ همان طور که زرگر پیش از خرید طلا آن‌را محک می‌زند، انسان نیز پیش از انتخاب شرکای زندگی خود آن‌ها را آزمایش بکند. دوست کسی نیست که فقط همدیگر را دوست بدارید و یا اینکه به همدیگر اعتماد متقابل داشته باشید بلکه دوست خوب کسی است که یک هدف مشترک شما را به او نزدیک کند. عاشق و معشوق کسانی نیستد که فقط به چشم هم نگاه می‌کنند بلکه کسانی هستند که یک حرف مشترک داشته و به آن هدف چشم دوخته باشند. پس دوست واقعی کسی است که هدفی مشترک یا عضویت در هسته‌ای از یک تشکل مذهبی و کتبی او را به شما مرتبط دهد ولو اینکه از قبل سابقه‌ی دوستی با او نداشته باشید. همین طور کافی است که زیر لوای یک عقیده گرد آمده‌اید، زیرا محبت ممکن است به مرور زمان زایل شود ولی عقیده و هدف بر جای خود استوار و باقی خواهد ماند. 

انواع روش‌های امتحان دوست

۱- امتحان روحی و قلبی: محبت دوست مانند جرقه‌ای است که اگر این جرقه را در قلبتان نسبت به کسی احساس کردید بدانید که او نیز‌‌ همان احساس شما را دارد. ولی در این مرحله آن‌چه مهم است تمییز اشارات غریزه از عواطف صادقانه است. 

۲- امتحان به هنگام نیاز: دوست باید دوست خود آدم باشد نه دوست جیبش. 

سه کس شناخته نمی‌شوند مگر با سه چیز: حلیم شناخته نمی‌شود هنگام خشک ـ شجاع مگر زمان جنگ و برادر مگر هنگام احتیاج. رسول اکرم (ص) 

۳- آزمودنش به جهت اطلاع از میزان علاقمندی او برای نزدیک شدن به شما از راه‌های زیر: 

آیا دوست دارد به سخنانتان گوش دهد. آیا کار‌ها و صفات نیک شما را برای دیگران بازگو می‌کند. آیا از هم نشینی با شما احساس آرامش می‌کند. آیا سعی دارد که رضایت شما را جلب و دلتان را شاد کند. 

۴- آزمودن در سختی‌ها: دوست خوب کسی است که به هنگام سختی‌ها کنار شما باشد. زمانی که دیگران تکذیبتان کنند، او تصدیقتان نماید. زمانی که دیگران از شما روی‌گردان می‌شوند، با شما بماند. 

دوست به سه چیز آزموده می‌شود اگر از عهده‌ی آن‌ها برآمد دوست یک رنگ است وگرنه دوست ایام آسودگی است: یا مالی از او طلب کن یا مالی را به امانت به او بسپار و یا اینکه از او به خود در انجام کار مکر دهی با تو تشریک شود. 

۵- آزمودن در حال خشم: اگر خواستی به صحت دوستی برادرت آگاه گردی خشم او را بر افروز، اگر باز هم بر دوستی خود پا برجا بود او برادر توست وگرنه... نه. اگر برادری سه بار بر تو خشم گرفت ولی تو را به بدی یاد نکرد او را به عنوان یک اندوخته برای خود نگهد